“Të korrat malore shqiptare që na mbajnë të rinj”, BBC dedikon një artikull të plotë për bimët e egra shqiptare dhe mundësitë ekonomike që u ofrojnë grave

BBC Travel në artikujt e saj”50 Arsyet për ta Dashur Botën në 2021″ i dedikon një artikull të plotë edhe malësive të veriut të Shqipërisë. Elizabeth Gowing e cila është autore e pesë librave të udhëtimit, nga të cilët katër janë për Kosovën dhe Ballkanin i ka dedikuar një artikull të plotë maleve shqiptare dhe bimëve të egra që ofrojnë mundësi shumë të mëdha ekonomike sidomos për gratë shqiptare.

Gowin në artikullin e saj rrëfen eksperiencën e saj në Shqipëri teksa largohej nga qyteti i Kukësit drejt malësive të veriut ku u njoh me një familje të cilët siguronin të ardhurat e tyre përmes bimëve të egra.

“Bimët e mbledhura të egra shqiptare kërkohen ndërkombëtarisht dhe industria ofron mundësi të mëdha ekonomike dhe pavarësi për gratë si Donika Musaj. Ishte një fillim i nxituar për udhëtimin tim të mëngjesit dhe po largohesha nga qyteti shqiptar i Kukësit sepse ajo që më kishin paralajmëruar do të ishte dy orë udhëtim me gunga në malësi. Autobusi ynë ishte i mbushur me njerëz. Pasagjerët kishin lëkurë të pastër dhe strukturë të shkëlqyeshme të kockave që jam mësuar të shoh te burrat dhe gratë e rajoneve malore të veriut të Shqipërisë, por bagazhet e tyre më befasuan.

Ekziston një thënie e tmerrshme nga Kanuni i rregullave tradicionale të Shqipërisë që përcakton jetën komunale se “gruaja është një thes për t’u përdorur mirë”. Por këtu, gratë me shamitë e tyre të buta dhe gërshetat e gjata të zeza ishin ato që i përdornin mirë thasët, duke i futur në autobus. Pranë meje, një grua kishte një qese transportuese të mbushur me gjysmë duzine bukë të madhe, me bukë të bardhë të thjeshtë të freskët. Përballë saj ishte gruaja që dëgjova duke debatuar me shoferin paraprakisht për vendosjen e një çarçafi aromatik të madh, të lidhur me një kërcell dhe lule, disa prej të cilave ishin në dysheme të minibusit.

Për fat të mirë për kureshtjen time, një grua – e cila më vonë u prezantua thjesht si “gruaja e Naimit”, në një tregues të pikëpamjeve tradicionale të zonës ndaj grave – ishte e etur të tregonte të gjithë minibusin për atë që ndodhej në atë grumbull barishteje që ishte duke u kthyer në shtëpi nga Kukësi.
“Pa kërcell, ata thanë! Vitin e kaluar ata ishin të lumtur që kishin kërcell! Por tani me sa duket, nuk është e pranueshme. Unë ndoshta do t’ia ushqej deleve”-tha ajo.

Doli që ajo po fliste për rrëshqitjet e lopëve, një nga shumë bimët medicinale që janë korrur në mënyrë të egër në Shqipëri. Pakoja e saj nuk u shit sepse ajo kishte zgjedhur kërcellin në vend të vetëm luleve, me sa duket një rregull i ri, i paparashikuar në tregun ku ajo ka ardhur për të shitur lulet e saj.”Pra, a dilni duke mbledhur lulet?” Unë pyeta.I gjithë minibusi m’u përgjigj: “po!”

Pasi interesi im ishte bërë i qartë, udhëtimi u bë një leksion i ilustruar. Për shembull, rrëshqitjet e lopëve – gruaja e Naimit shpërndau disa lule të verdha të thara në dorën time – njihen në vend si lule gishti. “Shikoni mënyrën se si lulet grumbullohen si një dorë”, tha ajo.Njeriu para meje tregoi nga dritarja. “Lule lule. Një euro për kilogram.”

Dikush tjetër u bashkua: “Dhe lule murrizi – duke mbledhur atë të fortë në duar”.Po mësoja një mënyrë të re për të analizuar fshatin. Të gjitha lulet që këta koleksionistë gjetën përfundimisht u larguan nga malet dhe zbritën në Kukës për t’u shitur për eksport. Destinacioni i mikrobusit tonë ishte një fshat i quajtur Çajë, çaj i shqiptuar. Po udhëtoja për në një fshat të quajtur “Çaj”.

Kjo zonë është tipike për pjesën më të madhe të Shqipërisë, e cila është 77% malore dhe përfiton nga një klimë dhe tokë mesdhetare që kishte pak ndotje kimike gjatë viteve të vështira komuniste që përfunduan në fillim të viteve ’90. Të gjithë këta faktorë i bëjnë bimët e mbledhura të egra shqiptare veçanërisht të kërkuara ndërkombëtarisht. Industria ofron mundësi të mëdha ekonomike për gratë
që ishin në autobusin tim, megjithëse të korrat e tyre duhet të përmbushin standardet ndërkombëtare si p.sh. të mos kenë shumë material të papërdorshëm – si kërcell.

Kur mbërrita në shtëpinë e miqve të familjes Donika Musaj, Bujtina Musaj, shpresoja se mund të përshëndetesha me nënshkrimin e Shqipërisë të ashtuquajtur “çaj mali”, një pije qetësuese, e verdhë si drita e llambës, që është bërë nga bima e hekurit, Sideritis syriaca. Në vend të kësaj, më shërbyen një tisane më të errët, të bërë nga boronicat e thata.

“Ne kemi mbledhur 100 kg boronicë vitin e kaluar,” tha Musaj ndërsa piva mirë në përqendrimin e antioksidantëve me fruta, me shijen e saj themelore të muskut.
Në të gjithë vendin, afërsisht një në çdo shtatë shtëpi ishin të lidhura me këtë sektor, i cili gjeneron deri në 28 milion dollarë (mbi 20 milion £) në eksporte. Midis 2018 dhe 2019, kjo përbëhej nga 12,000 ton rrëshqitje lopësh, boronicash dhe bimë të tjera të kërkuara nga gastronomia e huaj dhe tregjet farmaceutike.

“Eja të shohësh”, tha Musaj dhe më çoi lart për të më treguar kontributin e fundit në atë tonazh të madh. Ballkoni i saj i sipërm është kthyer në të verdhë me një qilim me lëpushë që thahen në ajrin e ngrohtë të verës. Ishte sikur ajo të kishte sjellë një livadh veçanërisht të pasur në shtëpinë e saj. Kontrollova me padurim për kërcell, por Musaj dinte të vjelë vetëm lulet – kur kjo pjesë u lidh në një çarçaf dhe u mor në Kukës, nuk do të kishte rrezik që të hidheshin poshtë.

Dhe më tej ata do të shkonin nga Kukësi, përmes ndërmjetësuesve dhe eksportuesve, në kompanitë jashtë vendit që janë të uritur për një cilësi të mirë të mbledhur të egër primula veris. Buds letrash tharë mund të mos duket një përbërës i mundshëm për toners, serume dhe maska sysh me epitete si “shkëlqim” dhe “përsosjen e lëkurës”, “shkëlqyes” ose “anti-plakje”, por ato produkte që ne shohim në revistat tona të bukurisë varen nga coëslips tharë në këto ballkone shqiptare, humped në minivans dhe pastaj, me një erë të ndezur, shpërtheu në botë.

Mendova për tenxheren e vogël të bardhë me krem që vura këtë mëngjes dhe pyeta veten se sa orë u desh për të bërë. Anila Aliaj nga OJQ, Lidhja e vlerave natyrore me njerëzit (CNVP) – e cila ka një projekt për zhvillimin e këtij sektori me financimin e Ambasadës Suedeze dhe aktualisht punon me më shumë se 1,000 fermerë – shpjegoi më shumë rreth asaj që bëjnë të mundur thasët dhe klasat e mbledhjes.

“Ky sektor u jep mundësi grave të kenë të ardhura dhe të bëhen të pavarura ekonomikisht nga burrat e tyre,” tha ajo. “Por gratë nuk duhet të jenë vetëm punëtore që mbledhin bimët, por edhe vendimmarrëse në tregtimin e produktit.” Shumica e fermerëve me të cilët punon projekti i saj janë gra.
Aishe Ivani, infermierja e fshatit Çajë, bëri jehonë se si bimët medicinale ndihmojnë komunitetin e saj me pavarësi.

Ajo gjithashtu shkon jashtë duke mbledhur bimë në kohën e saj të lirë dhe thotë se me hyrjen në “natyrën që Zoti na ka bekuar, ne jemi mjekët tanë”. Në moshën 53 vjeç, ajo është një grua tjetër, lëkurën e së cilës e admiroj dhe e pyeta nëse mendonte se rrëshqitjet e lopëve kishin ndonjë lidhje me lulëzimin e faqeve të saj. Sidoqoftë, dukej se ajo kishte një besim më të madh në të ushqyerit sesa përmbajtja e asaj tenxhere të vogël të bardhë ku unë po mbështesja shpresat e mia kundër rrudhave. “Foodshtë ushqim organik ai që më mban të ri”.

Ndërsa dilja edhe më në veri të Shqipërisë, në anë të rrugës gjeta një grup tjetër grash me çehre të bukura që tërhiqnin gjethet. Ata thanë se kishin udhëtuar këtu nga një fshat aty pranë i quajtur Gruemirë – emri përkthehet si “Grua e Mirë”. Ata ishin duke punuar në helikrium, dhe unë pyeta nëse mund t’i bëja një fotografi.

“Po, por të lutem më bëj të dukem bukur”, thirri me buzëqeshje njëri prej tyre. Duke menduar për vajrat dhe petalet e çmuara që ato ofrojnë në një linjë të drejtpërdrejtë për kompanitë tona kozmetike; ka më shumë kuptim për mua – për të gjithë ne – të kërkoj këtë prej tyre.

BBC Travel feston 50 Arsyet për ta Dashur Botën në 2021, përmes frymëzimit të zërave të njohur si dhe heronjve të pakënduar në komunitetet lokale në të gjithë globin.

fax