Më 20 Dhjetor 2019, gjigantit italian të naftës Eni iu dha një kontratë hidrokarbure në Shqipëri për të nxjerrë naftë dhe gaz në bllokun e Dumre-së, shkruan Lavialibera.
Gjatë një eventi zyrtar në Tiranë, Kryeministri Edi Rama, Ministrja e Infrastrukturës dhe Energjisë Belinda Balluku dhe CEO i Eni Claudio Descalzi festuan kthimin e kompanisë në Shqipëri pas 20 vitesh dhe ripërtëritjen e lidhjeve tregtare mes dy vendeve .
Dumrea ka një rezervë të konsiderueshme sipas qeverisë dhe Eni u zotua të shpenzojë të paktën 50.5 milion dollarë amerikanë në lidhje me kontratën.
40 kilometra në jug të Tiranës, blloku I Dumresë me një sipërfaqe 587 kilometra katrorë është një zonë e njohur për shumëllojshmërinë e botës së egër dhe liqenet, dy prej të cilëve janë liqene karstike të përcaktuara si monumente natyrore dhe të mbrojtura me ligj. Sipas ligjit shqiptar, të gjitha aktivitetet njerëzore që mund t’i dëmtojnë këto liqene janë të ndaluara.
Qeveria dhe kompania kanë garantuar vazhdimisht se mjedisi konsiderohet si një përparësi në kontratë. Por përtej premtimeve dhe pavarësisht faktit se, sipas Ministrisë së Infrastrukturës dhe Energjisë, në shkurt 2021 “ENI ka filluar të kryejë operacione hidrokarbure”, deri më sot kompania nuk ka kryer asnjë vlerësim të ndikimit në mjedis (VNM) dhe për këtë arsye nuk ka fituar asnjë të leje mjedisore sipas ligjit shqiptar.
Nëse ky është rasti kur nuk ka një leje mjedisore, thotë Mihallaq Qirjo, Drejtor i Qendrës së Burimeve Mjedisore në Shqipëri, “punimet duhet të ndalen menjëherë dhe [kompania] duhet të ndiqet penalisht, duke mbajtur përgjegjësinë e dëmit të shkaktuar në mjedis. ”
Ne dërguam vazhdimisht kërkesa për informacion duke kërkuar një dokument të vlerësim të ndikimit në mjedis, por as qeveria shqiptare dhe as Eni nuk kanë qenë në gjendje të dërgojnë një të tillë.
Eni tha se ata kanë përfunduar një studim fizibiliteti, dhe po punojnë për të marrë një VNM dhe “nuk do të jenë në gjendje të veprojnë derisa të lëshohet leja relative mjedisore”, qeveria nga ana tjetër shmang përgjigjen e kësaj pyetjeje.
Drejtoria e Vlerësimit Mjedisor tha se nuk ka aplikim për të. Procesi i VNM-së në vend dihet se është joadekuat. Shumë ekspertë flasin për një ushtrim që shënon nga kutia.
Në të njëjtën kohë, sipas tyre, kjo e bën edhe më serioze situatën nëse Eni nuk ka bërë një aplikim të tillë. Një ekspert shqiptar në VNM, i cili kërkoi të mbetet anonim, konfirmoi se Eni duhet të ketë një leje mjedisore edhe nëse ka filluar studimin e zonës në të cilën do të zhvillohen eksplorimet.
Kontrata, Tenderi ndërkombëtar për eksplorimin, zhvillimin dhe prodhimin e hidrokarbureve të lëngët në bllokun e Dumres u botua fillimisht më 19 shtator 2019 nga Agjencia Kombëtare Shqiptare e Burimeve Natyrore (AKBN), e cila përfaqëson Ministrinë e Infrastrukturës dhe Energjisë.
Gjiganti shumëkombësh italian i naftës Eni ishte e vetmja kompani që aplikoi. Atij iu dha kontrata përmes filialit të saj Eni Albania BV (e regjistruar në Amsterdam më 4 dhjetor) më 20 dhjetor.
AKBN ka shkruar që nënshkrimi pasoi një vit të punës paraprake midis AKBN dhe Eni, një proces që përfshiu “takime dhe negociata intensive të ekspertëve”. Kontrata e ndarjes së prodhimit hyri në fuqi më 4 mars 2020.
Kompania ka pesë vjet kohë për të eksploruar përfitimin e bllokut dhe për të vendosur nëse do të fillojë nxjerrjen ose largimin.
Në këtë periudhë, Eni u angazhua të shponte një pus të parë eksplorimi. Në kontratë, kompania ra dakord të shpenzojë 35 milion dollarë amerikanë për zbulimin e mirë dhe të paktën një 11 milion dollarë shtesë për punë të tjera sizmike dhe gjeologjike 2D.
Ata gjithashtu u zotuan të paguajnë një bonus $ 4 milion USD për nënshkrimin e AKBN dhe një shtesë $ 500,000 USD për AKBN për çdo vit të hulumtimeve në terren para se të fillojë shpimet.
Kontrata krijon gjithashtu një fond trainimi dhe administrimi prej 600,000 USD në vit për të përfituar punonjës të AKBN-së, studentë dhe punonjës të tjerë të qeverisë dhe për të rritur njohuritë teknike të Shqipërisë.
Tiranë, 20 Dhjetor 2019. Nënshkrimi i kontratës në prani të Kryeministrit shqiptar Edi Rama, Ministres së Infrastrukturës dhe Energjisë Belinda Balluku dhe Drejtorit të Përgjithshëm të Eni Claudio Descalzi. Foto: akbn.gov.al
“Asnjë rrezik mjedisor” Nga CEO Descalzi te Ministri Balluku, qëndrueshmëria mjedisore e operacionit është deklaruar vazhdimisht të jetë parimi themelues i kontratës. Pohimi që habit më shumë është ai i drejtorit ekzekutiv të AKBN Adrian Bylyku.
Në një intervistë më 23 dhjetor 2019 me Tema.tv ai deklaroi se rreziqet e ndotjes së mjedisit në bllokun e Dumres janë gati zero.
Sidoqoftë, sipas një harte me burim të hapur të përdorimit të tokës në koncesionin e Dumres e pregatitur nga Tsvetelina Tomova, studiuese e GIS dhe Bashkëthemeluese e Forumit Hetimor Mjedisor, operacionet e hidrokarbureve mund të ndikojnë në bujqësi, burimet e ujit, zonat urbane dhe zonat e mbrojtura të natyrës rëndësi si brenda ashtu edhe në rrjedhën e poshtme të koncesionit, veçanërisht pasi shpimet priten deri në 6 km të thella. Me fjalë të tjera, rreziqet mjedisore ekzistojnë. Për të ditur se sa janë, nevojitet një VNM.
Hartëzimi i burimeve natyrore dhe monumenteve në rrezik brenda koncesionit. Kredite: Tvetelina Tomova. “Brenda koncesionit ka tre lumenj (Semani, Devoll dhe Shkumbimi) të cilët jo vetëm që furnizojnë me ujë bujqësinë vendase, por ushqejnë parkun kombëtar Divjake-Karavasta,” komenton Tomova.
“Ekosistemi i lagunës së Karavastasë është një vend Ramsar (i mbrojtur nga Konventa për Ligatinat me Rëndësi Ndërkombëtare) që nga viti 1995.
Ndër më shumë se 100 liqene karstikë, liqeni I Degës dhe Serefanit mbrohen nga ligji shqiptar dhe janë të prekshëm nga aktivitetet minerare.” Së fundi, ajo thotë “mbi 65% (gati 400 kilometra katrorë) të koncesionit përdoret për bujqësinë, e cila është jashtëzakonisht e prekshme ndaj çdo lloj ndotjeje ose ndotjeje të ujit, tokës ose ajrit.”
Në këto raste, Agjencia Kombëtare për Zonat e Mbrojtura duhet të konsultohet për çdo plan zhvillimi të propozuar për t’i dhënë dritën e gjelbër projektit. Në prill 2021 drejtori i AKZM Zamir Dedej deklaroi se Agjencia nuk ishte konsultuar kurrë dhe nuk kishte marrë ndonjë kërkesë për informacion mbi monumentet natyrore, por vetëm tre muaj më vonë në korrik 2021
Agjencia iu përgjigj kërkesës sonë për përditësime në një mënyrë kontradiktore: “Brenda bllokut të Dumres ku Kompania Eni Albania ka fituar të drejtën për të operuar për kërkimin dhe nxjerrjen e naftës, ka disa monumente natyrore që ndodhen larg bllokut dhe të cilat nuk preken nga operacionet ”.
Në mënyrë të ngjashme, Eni ka nevojë për leje për përdorimin e burimeve ujore lokale. Për të operuar në një bllok me këto karakteristika,
ligji shqiptar 10448/2011 kërkon një leje specifike, por kur i kërkuam Agjencisë për Menaxhimin e Burimeve Ujore nëse Eni e zotëron këtë leje, ata na përgjigjen: “Nuk ka asnjë subject me emrin Eni Albania që të ketë një leje për përdorimin e burimeve ujore.Në të njëjtën kohë, nuk ka asnjë kërkesë për përdorimin e burimit të ujit, të regjistruar deri më tani si Eni Albania “.
Hartëzimi i zonave bujqësore dhe urbane brenda koncesionit. Punoi: Tvetelina Tomova. Siç konfirmohet nga vetë Ministria e Infrastrukturës dhe Energjisë, “para kryerjes së operacioneve në hidrokarbure (punime sizmike, shpime të puseve të rinj, qofshin ato të vlerësimit, eksplorimit apo shfrytëzimit, shtrimit të tubacioneve), është një detyrim ligjor për kompaninë koncesionare, që veprojnë në atë bllok ose burim, të kenë kryer një studim mbi VNM -në. ” Ministria gjithashtu pretendon se në shkurt 2021 Eni tashmë “kishte filluar kryerjen e operacioneve hidrokarbure”. Megjithatë, kompani ende nuk ka VNM, siç konfirmohet nga Drejtoria e Vlerësimit Mjedisor në Prill, QKB dhe vetë kompania. As Ministria e Energjisë dhe as ajo e Mjedisit nuk i janë përgjigjur kurrë kërkesave tona për më shumë informacion mbi këtë.
Deri më sot, ekziston vetëm një njoftim online i datës 10 qershor sipas të cilit Ema Consulting, një kompani private këshilluese mjedisore me qendër në Tiranë, është porositur nga Eni Albania për të përgatitur një raport të ndikimit mjedisor dhe shoqëror për kërkimin gjeofizik të naftës dhe gazit në blloku i Dumres përmes “përfshirjes së komunave të ndryshme dhe dhënies së dhjetëra dëgjimeve publike”.
Në maj 2021, AKBN deklaroi se kompania kishte përgatitur tashmë një vlerësim për punimet sizmike 2D dhe se në mars dhe prill Eni kishte organizuar “takime me Ministrinë e Mjedisit dhe drejtuesit e administratave lokale të Komunave të përfshira në territorin e bllok Dumre, si Elbasani, Lushnje, Peqin, Cerrik dhe Belsh.
” Por kur kontaktuam me bashkitë në fjalë, Elbasani na tha se nuk kishin asnjë gjurmë të ndonjë konsultimi dhe kjo nuk mund të na ndihmonte sepse “Dumre nuk është zonë e territorit të Bashkisë Elbasan.” Bashkitë e tjera nuk u përgjigjën kurrë.
Mihallaq Qirjo, drejtor i Qendrës së Burimeve Mjedisore, e konsideron këtë situatë të çuditshme. Ai tha se në këtë fazë, në kërkim të fushave të reja të naftës, “ata duhet patjetër të kenë një leje … Të mos kesh fare dhe të kesh një kontratë dhe të fillosh të kërkosh është pak si shumë e guximshme. Ata duhet të ndjekin ligjin të paktën në letër,.. Nëse Eni filloi punë pa leje mjedisore, kjo është e paligjshme. ”
Sipas Qirjos, problemi me VNM-të shqiptare është se ato janë të bëra keq, pa konsultimin e duhur ose pa publikuar siç duhet rezultatet. Dokumentet në përgjithësi janë të mjaftueshme për të kënaqur ligjin dhe për të marrë lehtësisht një VNM apo një leje mjedisore: “Të bësh një VNM, jo të plotë, jo serioze, por vetëm të kesh dokumentin, të mos shkosh në thellësi, të mos bësh dëgjime publike , është sit ë kopjosh një detyrë, “tha ai.
E njëjta praktikë ishte vërejtur tashmë nga studiuesit Aled Ëilliams dhe Kendra Dupuy në Chr. Instituti Michelsen. Në një raport të botuar në vitin 2016, ata demonstrojnë sesi kopjimi është një nga praktikat më të përhapura të VNM -së në Shqipëri. “Mbi të gjitha, duket se nuk ka sanksion për VNM-të e dobëta. Në kohën e studimit tonë, sipas mendimit tim, autoritetet në Shqipëri nuk po luanin rolin e tyre rregullator në mënyrë të besueshme, “na tha Ëilliams.
Një zyrë fantazmë në Shqipëri, Për të mësuar më shumë rreth operacioneve hidrokarbure që kanë filluar, ne u përpoqëm të vizitonim zyrat e Eni në Tiranë. Për gjithë vitin 2020, kompania u regjistrua në Amsterdam, ku gjiganti i naftës Eni ka shumë filiale të tjera.
Sipas Dhomës së Tregtisë Hollandeze, në Amsterdam ka “0 njerëz që punojnë” dhe pesë drejtorë. Por më 31 mars 2021, kompania regjistroi një zyrë në Shqipëri – e cila u duhej për të operuar në vend.
Sipas Regjistrit Kombëtar të Biznesit, Eni Albania ka një zyrë në Qendrën Evropiane të Tregtisë në Tiranë. Më 15 Prill 2021, ne shkuam atje për të biseduar me përfaqësuesit e tyre, por nuk gjetëm asnjë dëshmi të Eni Albania në ndërtesë; ata nuk ishin në listën e kompanive në planin e katit në hyrje as në katin e katërt, siç tregohet në dokumentin e regjistrimit. Për të qenë të sigurt, e pyetëm edhe recepsionistin. Ajo na tha se nuk kishte dëgjuar kurrë më parë për Eni Albania.
Përveç kësaj, në rastin e projekteve të energjisë në shkallë të gjerë të konsideruara si zhvillime strategjike nga qeveria shqiptare, Qirjo thotë se shqetësimet për mbrojtjen e mjedisit nuk do të krijonin një pengesë. Pra, në këtë kontekst, ai nuk ishte në gjendje të shpjegonte pse Eni nuk ka bërë një VNM. Ky investigim u krye falë mbështetjes së CIFAR (“Investigate the Ëestern Balkans” program.
(E.H/Faxweb.al)
